Blokada na żądanie – rzecz o blokadzie rachunku w projekcie nowej ustawy AML
5 maja 2017 r. na stronach RCL opublikowano projekt nowej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu, celem nowej ustawy jest dostosowanie polskich przepisów do przepisów Dyrektywy 2015/849 (IV Dyrektywa AML) i zaleceń FATF. W celu zwiększenia efektywności krajowego systemu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, projekt uwzględnia również doświadczenia związane ze stosowaniem przepisów obecnie obowiązującej w tym zakresie ustawy. Powyższy passus z uzasadnienia jasno wskazuje na zakres przedmiotowy ustawy – przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Przepis art. 83 ust. 1 projektu ustawy stanowi, że „w przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że działalność instytucji obowiązanej jest wykorzystywana w celu ukrycia działań przestępczych lub do celów mających związek z przestępstwem lub przestępstwem skarbowym innym niż przestępstwo prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, instytucja obowiązana dokonuje blokady rachunku lub wstrzymuje przeprowadzenie transakcji. O blokadzie rachunku lub wstrzymaniu przeprowadzenia transakcji niezwłocznie zawiadamia właściwego prokuratora.”
Zanim jednak pochylimy się nad wykładnią gramatyczną lub funkcjonalną tego przepisu, który wprost nie jest zgodny z przytoczonym powyżej zakresem przedmiotowym projektu ustawy, pochylmy się nad wykładnią historyczną tj. odzwierciedlającą intencję normodawcy.
W uzasadnieniu projektu wskazano, iż w art. 83 określono procedurę blokady rachunku lub wstrzymania transakcji w przypadku powzięcia przez instytucję obowiązaną uzasadnionego podejrzenia, że działalność instytucji obowiązanej jest wykorzystywana w celu ukrycia działań przestępczych lub dla celów mających związek z przestępstwem lub przestępstwem skarbowym innym niż przestępstwo prania pieniędzy, lub finansowania terroryzmu. Generalny Inspektor w ramach tej procedury nie podejmuje aktywnie działań, a jedynie otrzymuje kopię postanowienia prokuratora. Przepis ten wzorowany jest na art. 106 ustawy pr. bank. i również stanowi konsekwencję ww. specjalizacji Generalnego Inspektora w przeciwdziałaniu określonym typom przestępstw. Obowiązek przekazania informacji, o których mowa w ust. 7 Generalnemu Inspektorowi, służy wypełnieniu wymogów wynikających z art. 33 Dyrektywy 2015/849, a także umożliwia Generalnemu Inspektorowi podjęcie działań analitycznych w celu ewentualnego zaistnienia podejrzenia popełnienia tzw. „przestępstwa bazowego” dla przestępstwa prania pieniędzy.
Przedmiotowe uzasadnienie odwołuje nas więc do artykułu 33 IV Dyrektywy AML, który nawet po pobieżnej analizie zdaje się tylko w nieznacznym zakresie dotyczyć omawianego artykułu 83 projektu ustawy. Dzieje się tak, gdyż przepis ten statuuje jedynie zasadę, że instytucje obowiązane, a w stosownych przypadkach także członkowie ich kadry kierowniczej i pracownicy, mają obowiązek pełnej współpracy polegającej na niezwłocznym informowaniu jednostki analityki finansowej w zakresie wskazanym w tym artykule.
Jasnym staje się więc, że artykuł 33 dyrektywy implementowanej w drodze projektu ustawy, stanowić może jedynie formalne uzasadnienie do wprowadzenia artykułu 83 projektu ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Nie ulega bowiem wątpliwości, że przepis artykułu 83 projektu ustawy w sposób wyraźny wykracza poza materię uregulowaną przepisami IV Dyrektywy AML, która stanowi przecież, zgodnie z uzasadnieniem projektu – ratio legis całego projektu ustawy.
Na marginesie powyższych uwag należy wskazać, że dotychczasowe przepisy możliwość blokady rachunku uzależniały od podejrzenia przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu i co ważne, od decyzji Generalnego Inspektora Informacji Finansowej. Omawiany przepis artykułu 83 projektu ustawy umożliwia dokonanie takiej blokady w przypadku uzasadnionego podejrzenia praktycznie każdego przestępstwa (za wyjątkiem przestępstwa prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu), w tym tak popularnych jak uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego („niepłacenie alimentów”), utrudnianie zaspokojenia roszczeń wierzycieli („niepłacenie faktur”) czy nieterminowe uiszczanie należności publiczno-prawnych (np. podatków). A co ważniejsze blokady dokonywać będzie bank na podstawie samodzielnej decyzji, a nie jak dotychczas na podstawie decyzji GIIF. Otwartym pozostaje jedynie pytanie, kto będzie odpowiadał za szkody wyrządzone blokadą rachunku dokonaną na podstawie art. 83 projektu ustawy…
Pytania? Napisz do autora:
Wojciech Kapica
Counsel
Head of Banking & Finance
+48 600 977 567
wojciech.kapica@gawronski.co
www.gawronski.co